Vergrijzing, digitalisering en personeelstekorten? Adviezen voor de eerste lijn en sociaal domein [incl. 6 tips!]

Blog door Eefje de Bruijne. 

Wat staat ons de komende decennia te wachten? Elke vier jaar biedt het RIVM met de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) een blik op de toekomst van zorg en gezondheid in Nederland. Welke kansen en risico’s brengt dit met zich mee voor de (eerstelijns)zorg en het sociaal domein? Wij zetten de adviezen én zes tips op een rijtje. 

De VTV gaat verder dan alleen cijfers. In de themaverkenning ‘Zorg en sociaal domein’ lees je hoe maatschappelijke trends – zoals vergrijzing, digitalisering en personeelstekorten – de zorgvraag ingrijpend veranderen. En hoe zorg en sociaal domein zich daar samen op kunnen én moeten voorbereiden.  

Wat staat de zorg te wachten?

In een vergrijzende samenleving zullen meer mensen kampen met meerdere, complexe aandoeningen. Daarnaast verschuift de zorgvraag steeds vaker naar sociale problematiek, zoals eenzaamheid en bestaansonzekerheid. Tegelijkertijd groeien de tekorten in zowel professionele zorg als informele- en mantelzorg. Zonder voldoende middelen en personeel zal de vanzelfsprekende toegankelijkheid van zorg richting 2050 niet langer gegarandeerd zijn.  

De VTV schetst ook het reële risico dat personeelstekorten, financiële drempels en administratieve barrières ervoor zullen zorgen dat sommige groepen, zoals mensen met een laag inkomen, vaker zorg mijden. Hierdoor ontstaan grotere verschillen tussen zelfredzame en niet-zelfredzame mensen. Dit vraagt om innovatieve strategieën om zorg toegankelijk en rechtvaardig te houden, vooral voor kwetsbare groepen in een vergrijzende samenleving. 

Zelfredzaamheid en digitalisering bieden kansen, maar ook uitdagingen. Steeds meer mensen wonen zelfstandig op hoge leeftijd, gesteund door hun netwerk en technologische hulpmiddelen. Dit biedt kansen om zorg efficiënter te organiseren, maar roept ook vragen op: wat gebeurt er als mantelzorgers uitvallen en hoe behouden we het persoonlijke contact in een steeds digitalere zorgomgeving? 

Wat vraagt dat van de zorg(professional)? Drie adviezen. 

Wat zijn de belangrijkste lessen voor professionals in de zorg en het sociaal domein die je uit de VTV kunt halen? 

1. Benut digitalisering op een inclusieve manier

Digitalisering biedt enorme kansen voor efficiëntere en toegankelijkere zorg, maar het mag niemand uitsluiten. Dat betekent dat we ervoor moeten zorgen dat digitale hulpmiddelen niet alleen technisch goed werken, maar ook toegankelijk zijn voor mensen met beperkte digitale vaardigheden, lage sociaaleconomische status of taalbarrières. Dit vraagt om ondersteuning, training en aandacht voor de menselijke kant van technologie: technologische toepassingen zoals AI, sensoren en sociale robots kunnen ondersteunen, maar ze vervangen geen empathie, aandacht en het vermogen om emotionele signalen te herkennen. Hoewel digitale zorg efficiëntie en bereik kan vergroten, blijft betekenisvol menselijk contact essentieel, zeker in kwetsbare situaties.  

Belangrijk om te onthouden: Technologie is een middel, geen doel. Gebruik het om tijd en ruimte te creëren voor persoonlijke zorg waar dat nodig is. Vanuit het principe: “Digitaal waar het kan, fysiek waar het moet.”  

2. Houd focus op de mens en kijk met een brede blik

Mensen met complexe zorgvragen of uit sociaal kwetsbare groepen lopen extra risico’s bij een tekort aan zorgaanbod. Ongelijke toegang tot sociaal-, financieel- en kenniskapitaal zorgen dat de gezondheidsverschillen tussen bevolkingsgroepen groter worden. Dat betekent bijvoorbeeld dat ook sociale aspecten zoals financiële bestaanszekerheid of eenzaamheid worden meegenomen en dat ook achterliggende problemen worden aangepakt. De zorg vraagt om zorg op maat, waarbij de mens en niet zijn zorgvraag centraal staat. 

Belangrijk om te onthouden: Omarm een holistische aanpak waarbij zorg en sociaal domein, formele en informele zorg samen optrekken. De zorgvraag verlagen lukt alleen als we ook onderliggende problemen aanpakken en dat kan niet zonder het sociaal domein. 

3. Werk samen voor een toekomstbestendige zorg

De complexiteit van uitdagingen zoals vergrijzing, schaarste in zorgpersoneel en toenemende zorgvragen vraagt om een gezamenlijke aanpak. Professionals in zorg en het sociaal domein moeten actief samenwerken, kennis uitwisselen en gezamenlijke doelen stellen om oplossingen te realiseren. Denk aan betere gegevensuitwisseling, het delen van ervaringen met digitale hulpmiddelen en gezamenlijke preventieprogramma’s. 

Belangrijk om te onthouden: Geen enkele organisatie of professional kan de uitdagingen alleen aan. Samenwerking en innovatie zijn essentieel om de zorg duurzaam en toegankelijk te houden. 

Hoe doe je dat? Zes tips.

Technologische innovatie, aandacht voor de menselijke maat en samenwerking vormen een solide basis voor de toekomst van de zorg en het sociaal domein. Maar hoe geef je dat in praktijk concreet vorm? We geven zes tips: 

1. Zoek de samenwerking op in de wijk. Zo kun je samen met wijkinitiatieven patiënten helpen een gezonde leefstijl te omarmen, met aandacht voor voeding, beweging en een gezonde woon- en werkomgeving. 
2. Samen beslissen: Bespreek behandelopties duidelijk en betrek patiënten en mantelzorgers actief bij keuzes, vooral bij complexe aandoeningen. Zorg dat je bekend bent met de achtergronden van je patiënten om hen passend te ondersteunen.
3. Ben je werkgever?  Zorgpersoneel werkt vaak in deeltijd en bestaat grotendeels uit vrouwen. De groeiende vraag naar informele zorg, waaronder mantelzorg, legt extra druk op werkende vrouwen. Biedt ook hen passende mantelzorgondersteuning.
4. Verdiep je in reablement om ouderen te helpen hun functionele onafhankelijkheid te vergroten en hun regie over het leven te behouden. Trainingen in deze aanpak en de inzet technologie helpen om zelfstandigheid bij ouderen te behouden.
5. Maak (nog meer) gebruik van beschikbare digitale toepassingen zoals e-consulten, beeldbellen en telemonitoring om patiëntenzorg toegankelijker te maken. Ook kunnen digitale hulpmiddelen helpen bij zelfmanagement bij chronische aandoeningen, zoals sensoren en gezondheidsapps, om zorg te ondersteunen.
6. Investeer in digitale vaardigheden bij jezelf, je medewerkers en patiënten! Zet in op uitwisseling van kennis en ervaringen met digitale zorgtoepassingen om elkaar te versterken. Want in de toekomst zal de zorgrelatie tussen jou en de patiënt anders worden, waarbij data een centralere rol spelen en patiënten meer op afstand contact zoeken. 

Meer informatie

Wil je met een of meer van deze tips aan de slag? Of meer informatie over de VTV en wat jij kunt doen? Neem contact op met een van onze adviseurs, we denken graag met je mee!