Tweeluik Blog: Observaties van een oplossingsgerichte huisarts: “Withuiswerk.nl”

Door Pieter Jansen, huisarts in Gezondheidscentrum Veldhuizen Ede.
Lees ook het andere deel van dit tweeluik: “Durf jij in de spiegel te kijken?”

“Withuiswerk.nl”, zei Akwasi. Dat kwam binnen. De aandacht voor racisme naar aanleiding van de gewelddadige dood van George Floyd had indruk op mij gemaakt. Zou er dan toch iets gaan veranderen? Ik voelde me aangesproken en ben verhalen op de website gaan lezen. Mijn blindheid en onwetendheid over racisme werd pijnlijk duidelijk. Onze maatschappij is dus racistisch, waarbij gedupeerden én bevoorrechten zich ongemerkt aanpassen. Er zijn wel anti-discriminatiewetten, en die worden ook wel toegepast, maar daarmee verander je het denken en het ‘alledaags racisme’ niet. De hele maatschappij zal moeten veranderen. Wat kan ík doen?

Over hokjesdenken én sterke kanten

Oplossingsgericht werken heeft mij laten zien dat onze samenleving erg probleemgericht is en graag met labels werkt. We zijn er heel goed in. Kijk naar de gezondheidszorg en let eens op het taalgebruik. Welke vragen stellen we? Ze vormen vaak de kortste weg door een beslisboom om zo snel mogelijk tot een diagnose te komen. Het zijn vooral ja/nee vragen, en als je mazzel hebt enkele meerkeuzevragen. Open vragen zijn zeldzamer. Die passen namelijk niet in een stroomdiagram om tot een hokje te komen. Op deze manier toets je alleen je eigen hypothesen, je eigen ideeën en vooroordelen. Zo werken algoritmen. Maar we willen toch geen robots zijn? Met open vragen heb je kans dat je nieuwe en verrassende dingen hoort.

Het denken in hokjes vinden we zo gewoon dat het bijna niemand opvalt wanneer er gesproken wordt over ‘de diabeet’, ‘de autist’, ‘een COPD-er’ of ‘een borderliner’. Alsof je daarmee precies weet waar je het over hebt. Er zijn echter veel meer verschillen dan overeenkomsten tussen ‘diabeten’. Door alleen naar diabetes te kijken mis je de sterke kanten. Arie, de jongen met autisme, is een kei in automatisering, hij is een gewaardeerd lid van de tennisclub en heeft een trouwe makker aan zijn hond Wolf. Peggy is een populaire juf op school, actief lid van de kerkgemeente en mantelzorger van haar moeder. En ja natuurlijk had ze liever geen ADHD gehad. Hassan (waarom doe ik zo krampachtig over de namen?) is een geweldige voetbalcoach, ondanks zijn overgewicht.

Ook buiten de gezondheidszorg denken we in hokjes. Dan krijg je al gauw ‘wij’ en ‘zij’. We hebben het over ‘Marokkanen’ of ‘Surinamers’. Interessant hoor, om te weten of iemand Surinaamse roots heeft. Maar wat zegt dat helemaal? Wat weet je daarmee van iemand? Om meer te weten moet je verder kijken. Hoewel medische diagnoses zeker nuttig zijn, zal een oplossingsgerichte behandelaar minimaal evenveel tijd besteden aan de sterke kanten van zijn cliënten. Dát zijn namelijk de elementen die gaan helpen om een beter leven te bereiken; niet alleen voor je gezondheid. En witte of zwarte kleuren….., dat zijn geen sterke of zwakke kanten.

Waar hoop je op?

Een oplossingsgerichte behandelaar vraagt altijd naar de gewenste toekomst. Wat is je doel? Wat wil je bereiken? En als we het hier over racisme hebben, kun je bedenken dat minder bevoorrechte mensen voorzichtiger of bescheidener zijn bij het formuleren van hun doelen. De behandelaar zal hen echter aanmoedigen om verder te reiken. Waar hoop je op? Waar droom je van? Moet de hulpverlener daarbij waken voor onrealistische doelen? Nee hoor. Die denkt gewoon: We zien wel hoe ver we komen. Oplossingstaal is een actie-taal die de cliënt uitnodigt om de leiding te nemen over het te volgen traject, en over het tempo. Het heeft een positieve toon, is eenvoudig en ter zake. De taal sluit zo veel mogelijk aan bij de taal van de cliënt.

Het concept is eenvoudig, maar moeilijk om te doen

Dit gaat over anders denken en andere vragen stellen. Zeker, dat is best moeilijk. In onze trainingen merken we hoe snel we geneigd zijn om gesloten vragen stellen. Deelnemers zeggen vaak: ‘Ik dacht altijd dat ik al oplossingsgericht bezig was. Nu merk ik hoe moeilijk het is.’  Insoo Kim Berg, een van de grondleggers van oplossingsgericht werken, zegt hierover: ‘Het concept is eenvoudig. Toch is het niet gemakkelijk om te doen. Het vergt een gedisciplineerde manier van denken, en vaardigheden.’

Ik wil niet de witte man zijn die komt vertellen hoe het moet met racisme. Het zijn slechts mijn observaties; geen adviezen. Dit is wat ík kan doen. Wat kun jij doen? (Een oplossingsgerichte vraag die de mogelijkheden onderzoekt) Wanneer ga je dat doen? (Een oplossingsgerichte vraag om mensen in beweging te krijgen)
Reacties naar: pieterjhajansen@gmail.com.

Ben je zelf benieuwd naar de methodiek van Oplossingsgericht werken? Neem dan eens contact op met Susan Adam, zij kan je er alles over vertellen.
Tip: op 24 september start er een nieuwe training ‘Positieve gezondheidszorg: oplossingsgericht werken in de eerste lijn’!