Blog – Digitaliseren in de eerstelijnszorg: is een arbeidsmarktcrisis nodig om over de virtuele drempel te stappen?

Door Huub Creemers. 

Wij mensen beschikken over een prachtige dosis adaptief vermogen. Zo ontwikkelen we al eeuwenlang hulpmiddelen die ons dagelijks leven makkelijker maken. We kunnen ons als geen ander aanpassen aan onze omgeving. Maar… geldt dat ook voor digitalisering in de eerstelijnszorg? Of anders gezegd: is er eerst een (arbeidsmarkt)crisis nodig om de koudwatervrees voor digitalisering te doorbreken? 

Een arbeidsmarktcrisis in de zorg. Echt géén mensen meer aan het bed? Zelf stond ik in een (zo bleek, te naïeve) modus van ‘het valt vast mee’. Ik vermoed dat veel zorgprofessionals er ook zo over denken. Zolang je niet de acuut voelbare noodzaak in je eigen praktijk voelt, lijkt verandering niet nodig en zelfs tijdverspilling. De agenda is inmiddels al overvol.  

Vijf over twaalf

Zodra de urgentie wél voelbaar wordt, is het eigenlijk al vijf over twaalf: als er plots handen tekort zijn, zijn die niet zomaar aan te vullen. En de inspanning en tijdsinvestering die het kost om personeel te vinden draagt verder bij aan de hoge werkdruk. Nog los van het feit dat hetzelfde werk (tijdelijk) met minder mensen gedaan moet worden. 

Zes vacatures voor elke zorgprofessional

In de regio is het al zichtbaar en merkbaar dat er een arbeidsmarktcrisis gaande is in de zorg.  Ik schrok van de cijfers van recent arbeidsmarktonderzoek in de zorg (bron: Compagnon en Intelligence Group). Voor elke zorgprofessional die een baan zoekt, zijn er wel zes vacatures beschikbaar! En dat aantal loopt verder op, is de verwachting. Er is dus een behoorlijke scheefgroei gaande. 

Naast het tekort aan personeel blijkt ook dat de zorgvraag en -behoefte jaarlijks zullen stijgen met ongeveer 4% de komende jaren. Om daar een concreter beeld van te geven; in 2030 is 38% van de mensen ouder dan 75 jaar en ieder van hen heeft naar schatting drie of meer chronische aandoeningen.  

Volgens Maurice van den Bosch, bestuursvoorzitter van het Amsterdamse OLVG, zijn er twee draaiknoppen om deze twee helften van de zogeheten krokodillenbek (zorgvraag gaat omhoog en minder personeel komt erbij) weer dichter te krijgen. 

• Draaiknop 1: mensen meer regie over hun zorg/leven bieden.
• Draaiknop 2: meer inzet van digitale zorg. “Eenvoudiger dan de eerste, maar dan moet je wel voor adoptie zorgen. Dat gebeurt al in de reissector en bancaire sector en mensen willen het daar ook niet anders meer. Ook in de zorg moeten we daarvoor zorgen.” (bron: icthealth.nl)

We kunnen het wel!

Een (goede) crisis dwingt tot verandering. Het roer moet om en het lijkt geen keuze meer om de zorg toekomstbestendig te organiseren. Covid-19 is hier een prachtig voorbeeld van: beeldbellen in de zorg zou zonder coronacrisis nooit zo snel geïmplementeerd zijn.  

Zorgverleners worden zich dus wel steeds bewuster van de noodzaak tot digitalisering. Juist nu, met een toenemende werkdruk, schaarste aan personeel en hoge administratieve lasten, geeft digitalisering een extra stimulans om slimme, passende, toegankelijke zorg te bieden. Maar waar begin je en waar kies je voor?  

Het gigantische woud aan digitale mogelijkheden

Een aantal maanden geleden leidde een goed gesprek met mijn directeur tot een opdracht: “Zet eens op papier waar de grootste kansen liggen op het gebied van digitalisering in de ouderenzorg binnen deze regio”. Vol enthousiasme ging ik aan de slag met online research, bezocht vele sites en las vele rapporten.  

Al na een paar uur interessante digitale innovaties opslaan liep mijn laptop vast. Er is zo ontzettend veel: van leefstijlmonitoring tot artificial intelligence (AI) tot automatische dossierrapportage. Eén ding is zeker: de mogelijkheden van digitalisering lijken met de week toe te nemen. Dat is positief, de opties om uit te kiezen zijn waanzinnig. Een pijnpunt: er is zo ontzettend veel mogelijk dat het lastig is te bepalen wat je wél en wat je niét moet doen. Waar begin je?  

Mijn belangrijkste leerpunt was dus niet wát er allemaal mogelijk is, maar vooral dát er veel mogelijk is om met digitale innovaties de werkzaamheden in de dagelijkse zorgpraktijk te verlichten. En dat is nou net wat er nodig is in de huidige krappe arbeidsmarkt.  

Gezonde plankenkoorts

Stel ik hiermee voor dat je vanaf nu via een chatbox je patiënten te woord staat? Of dat je een robot moet inzetten om oren uit te spuiten? Dat kan, als dat de oplossing is om jou als zorgverlener het meest te ontlasten. Maar liever stel ik voor om in beweging te komen en binnen jouw organisatie het gesprek aan te gaan over de mogelijkheden van digitale innovaties.  

Dus concreet: Wat doet jouw organisatie al op het gebied van digitalisering? En waar zie jij kansen voor nieuwe initiatieven? Kunnen processen anders waardoor er meer tijd overblijft voor de patiënt? Het kan best spannend zijn om stappen te zetten, maar een beetje gezonde plankenkoorts is niet vreemd. Digitalisering voelt voor zorgverleners toch een beetje onnatuurlijk.  En ik herken dat gevoel omdat ik zelf dertien jaar heb gewerkt als zorgprofessional. 

Door de bomen het bos weer zien: digitalisering in vier categorieën

Daarom ben ik persoonlijk erg blij dat digitalisering zo’n prominent thema is binnen Mura Zorgadvies. Ons doel is professionals te motiveren, inspireren en enthousiasmeren om met digitale innovaties aan de slag te gaan. Dat brachten we al op verschillende manieren in praktijk, samen met zorgverleners. Wat daarbij helpt is om die wereld van ongekende mogelijkheden behapbaar te maken. Daarvoor hanteren wij vier categorieën: 

Terwijl ik dit blog schrijf, zijn wij druk bezig met een uitgebreide regiobrede inventarisatie op het gebied van digitalisering: wie doet wat en hoe kunnen we van elkaar leren of kunnen we ondersteunen bij het vormen van een visie? Het uitwerken hiervan is onze volgende stap, daarover laten we uiteraard van ons horen! 

Start vandaag nog 

Wat is nou de kern van mijn verhaal? Digitalisering gaat het dagelijkse werkproces in de praktijk positief beïnvloeden: is het niet vandaag dan is het op zeer korte termijn. En dat is ook nodig, want zeg nou zelf… komt er niet net iets té vaak stoom uit je oren? Stel je voor dat er nog meer werk gedaan moeten worden met nog minder mensen? Wacht niet tot het vijf over twaalf is en start vandaag in ieder geval met nadenken over wat jij kunt doen om jouw werkproces slimmer in te richten.  

Heb jij al een idee hoe jouw organisatie er over tien jaar uitziet op het gebied van digitalisering? Prikkelt deze vraag je natuurlijke adaptieve vermogen? Ik hoor het graag!