Vijf jaar Kansrijke Start: dit zijn de kansen om het verschil te maken
Deze maand bestaat het actieprogramma Kansrijke Start vijf jaar. Kansrijke Start richt zich op de zorg en ondersteuning aan kwetsbare gezinnen in de eerste 1000 dagen van kinderen (10 maanden voor de geboorte tot ongeveer 2 jaar). Een belangrijke aanpak die de beweging van ziekte en zorg, naar gezondheid en gedrag in gang heeft gezet. En bovendien een belangrijk thema in het IZA en GALA. Wat heeft vijf jaar Kansrijke Start zoal opgeleverd? En waar liggen kansen om het verschil te maken?
Het verhaal van Evi
Als je dagelijks met kwetsbare groepen werkt, dan weet je dat je samen moet werken met partners over domeinen heen. Een goed voorbeeld daarvan is de casus van Evi.
Casus: Evi
Evi komt pas laat in de zwangerschap van haar eerste kindje goed in beeld bij de verloskundige. Evi is jong, heeft geen baan en woont bij haar schoonouders. Vaak komt ze niet op controles en is dan niet te bereiken. Ze heeft geen directe contactgegevens, maar is enkel bereikbaar via haar schoonouders. Wanneer ze wel op controle komt zijn er zorgen over de veiligheid van Evi. Ze komt vaak met vage fysieke klachten en blauwe plekken. De vader van het kind is niet in beeld bij de verloskundige. De verloskundige heeft geen goed gevoel over de situatie van Evi en brengt de casus in bij het maandelijkse MDO Kansrijke Start. Dit is een overleg waarin professionals uit het medische en sociale domein zijn betrokken.
Daar wordt gezamenlijk besloten om de situatie thuis beter in kaart te brengen door de controles door de verloskundige bij haar thuis te doen. Later ook samen met de kraamzorg. Daarnaast leggen het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) en de jeugdverpleegkundige van het consultatiebureau een prenataal huisbezoek af. Deze samenwerking zorgt ervoor dat de schoonouders van Evi de ernst van de situatie gaan inzien en Evi stimuleren om naar haar afspraken te gaan. De vader van het kind blijkt een onveilige situatie te creëren. Om te voorkomen dat het kindje van Evi in een onveilige situatie geboren zou worden is er met Evi, haar schoonouders en de betrokken professionals een veiligheidsplan opgesteld. Ook is er gezorgd voor een hulpverlener vanuit de gemeente die meekijkt met de financiële situatie van Evi. Evi’s dochter is nu een paar maanden oud en ze heeft de zorg om haar veiligheid als heel belangrijk ervaren. Haar situatie blijft kwetsbaar, maar ze is in beeld en heeft nu een sterker netwerk om op terug te vallen. Ze weet waar ze terecht kan voor zorg of (praktische) hulp.
De casus laat zien dat gezondheid niet alleen wordt bepaald door toegang tot zorg. Aandacht voor achterliggende problematiek zoals armoede en schulden, veiligheid, ongezonde leefomgeving en zwakke gezondheidsvaardigheden is nodig. In de afgelopen vijf jaar is er in lokale coalities Kansrijke Start geïnvesteerd in een goede verbinding tussen zorg, welzijn en sociaal domein. Gezinnen in een kwetsbare situatie zijn daardoor sneller in beeld en krijgen eerder de juiste hulp.
Samen leren wat werkt
Een lokale coalitie klinkt misschien als een zwaar instrument, maar is vooral heel praktisch. In zo’n coalitie werken bijvoorbeeld gemeenten, verloskundigen, jeugdverpleegkundigen, welzijnswerk, gynaecologen, informele zorg, kraamzorg en wijkteammedewerkers aan een samenhangende aanpak die past bij de lokale situatie. Mura Zorgadvies is projectleider van de lokale coalitie Kansrijke Start in Veenendaal en in Bommelerwaard.
Na vijf jaar ervaring met het programma merken we dat deze concrete stappen goed werken in de praktijk en dat je zo het verschil kunt maken in coalities:
- Ontwikkel samen zorgpaden voor gezonde eerste 1000 dagen of breid bestaande zorgpaden uit met nieuwe partners. Zorgpaden bieden professionals snel zicht op lokale ondersteuningsmogelijkheden en wie wat doet.
- Bespreek casuïstiek met elkaar in een lokaal multidisciplinair overleg (MDO) tussen medisch en sociaal domein. Hierdoor ontstaan korte lijnen tussen samenwerkingspartners, komt de ondersteuning aan (toekomstige) ouders eerder en in samenwerking met elkaar tot stand en wordt zwaardere zorg voorkomen.
- Breng samen in kaart wat er nu al aangeboden wordt voor een specifieke doelgroep. De klantroute is hiervoor een handige tool. Maak vervolgens afspraken over hoe de lokale situatie verbeterd kan worden. Het kan bijvoorbeeld nodig zijn om nieuwe interventies beschikbaar te stellen (denk aan Nu Niet Zwanger, Stevig Ouderschap). Maar het kan ook zijn dat er voldoende aanbod is, maar dat ingezet moet worden op het vergroten van de bekendheid hiervan en/of het beter bereiken van kwetsbare doelgroepen.
- Maak zichtbaar hoe de samenwerking gaat en wat het oplevert door monitoring en evaluatie, bijvoorbeeld met deze methode. Hierdoor ontstaat een leereffect, het motiveert en draagt bij aan een duurzame samenwerking.
Kansrijke Start heeft de toekomst
Door het actieprogramma Kansrijke Start is de afgelopen vijf jaar veel bereikt. Ook de komende jaren zal Kansrijke Start een prominent thema blijven. Met het GALA wordt invulling gegeven aan de ambitie dat elke gemeente een lokale ketenaanpak Kansrijke Start heeft. En dat lokale coalities worden gevormd, versterkt en behouden. Mura ziet dat er binnen coalities die langer bezig zijn, ruimte is voor inhoudelijke verdieping. Denk daarbij bijvoorbeeld aan:
- Werk samen met de mensen om wie het gaat. Alleen dan kun je aansluiten bij wat echt nodig is. Je kunt (aanstaande) ouders op verschillende manieren betrekken in alle stadia van een ketenaanpak/verbetering. Denk aan het uitnodigen van (aanstaande) ouders voor een coalitiebijeenkomst. Of ga in gesprek met (aanstaande) ouders in een focusgroep of spreek ouders aan in de speeltuin of in het park.
- Investeer in de samenwerking met nieuwe partners, bijvoorbeeld uit de informele zorg en kinderopvang. Informele en formele zorg kunnen elkaar versterken. Daarbij kunnen informele partners en de kinderopvang een rol spelen in het beter en sneller bereiken van (aanstaande) ouders.
- Bundel de krachten door regionaal samen te werken. Door krachten te bundelen komt meer capaciteit, kennis en ervaring beschikbaar. Voor bepaalde vraagstukken kan dit meerwaarde hebben. Kijk goed naar wat je lokaal en wat je regionaal doet. En zoek een passende vorm van regionale samenwerking. Er zijn bijvoorbeeld gemeenten die onder dezelfde GGD regio vallen en die elkaar een aantal keer per jaar ontmoeten om kennis uit te wisselen en van elkaar te leren. Er zijn ook gemeenten die toewerken naar een regionale coalitie met bijbehorende samenhangende aanpak.
Ook in andere projecten kunnen we veel leren van de domeinoverstijgende aanpak van Kansrijke Start. Daarin zien we de beweging van zorg naar gezondheid en gedrag, zoals ook wordt beoogd met beleidsregels IZA en GALA. Mura neemt deze ervaringen mee in het ondersteunen van nieuwe coalities bij het opzetten van Kansrijke Start in andere gemeenten, maar ook naar alle vijf de ketenaanpakken zoals valpreventie of ‘Kinderen naar gezonder gewicht’. Want ook daarin is duurzame domeinoverstijgende samenwerking leidend.
Meer informatie
Wil je meer weten over de voorbeelden uit dit artikel? Of over wat Mura kan betekenen in het opzetten en doorontwikkelen van lokale coalities? Of het ontwikkelen en implementeren van ketenaanpakken? Neem contact op met Noor Scheffers of Anneke Jansen.
Achtergrondinformatie: Actieprogramma Kansrijke Start
De meeste kinderen in Nederland maken een goede start in het leven en groeien gezond op. Er zijn echter ook kinderen (± 1 op de 6) die een minder goede start maken door bijvoorbeeld vroeggeboorte/laag geboortegewicht en blootstaan aan medische of sociale risicofactoren zoals stress, rook, slechte voeding of gebrek aan liefdevolle aandacht. Dit heeft een levenslang effect op zowel de fysieke als mentale gezondheid en ontwikkeling. En daarmee op de kansen op school, op de arbeidsmarkt en in de maatschappij. Het ministerie van VWS heeft daarom in september 2018 het landelijke actieprogramma Kansrijke Start gelanceerd. Meer informatie: Actieprogramma 2018-2021 en de Vervolgaanpak 2022-2025.