Special Substitutie: de juiste zorg, op de juiste plek

Substitutie van zorg is een belangrijk thema in het gezondheidszorgbeleid. Mura Zorgadvies werkt met zorgverleners samen aan kansrijke initiatieven om substitutie te realiseren. Waarom? Zodat de patiënt ‘de juiste zorg, op de juiste plek’ krijgt, laagdrempelig en dichtbij. En de kosten in de zorg beheersbaar blijven. Klinkt logisch, toch? Maar wat verschuif je welke kant op? En wat voor effect geeft dat?

Substitutie is hot
Niet alleen veel recente beleidsstukken gaan over substitutie, een ‘oud’ rapport van het Nivel laat zien dat substitutie al heel lang ‘hot’ is: “Substitutie van zorg van de tweede naar de eerste lijn is, vooral vanwege kostenoverwegingen, al een belangrijk thema in het gezondheidzorgbeleid sinds de invoering van de echelonnering in de zorg (verdeling nulde, eerste, tweede en derde lijn) met de poortwachtersfunctie van de huisarts. Al in de structuurnota uit 1974 werd gesproken over substitutie in woorden als ‘voorkomen dat de patiënt in een hoger echelon terecht komt’ en ‘voorzieningen zo dicht mogelijk bij de patiënt brengen’ (Hendriks, 1974).”  Waar staan we anno 2018, zo’n 45 jaar later?

Verschuiving naar welke kant?
Substitutie kan meerdere kanten op als je vanuit de verschillende echelons redeneert. De twee meest voor de hand liggende, bekende vormen van substitutie die we anno 2018 zien zijn de volgende:

1. Voorkomen dat mensen van de eerste in de tweede lijn terecht komen. De projecten Beter Zicht en Thuistest bij darmklachten zijn daar voorbeelden van.
2. Zorgen dat mensen vanuit de tweede lijn eerder of vaker naar de eerste lijn worden terugverwezen. Dit zien we nu bijvoorbeeld bij de ontwikkeling om oncologische nazorg in de eerste lijn op te pakken (zie startbijeenkomsten oncologische (na)zorg Gelderse Vallei en Rivierenland).

Door deze beide vormen van substitutie neemt de druk op de – toch al zwaar(der) belaste – eerste lijn toe, zo wordt vaak gezegd. Daarom zou substitutie méér moeten en kunnen zijn dan alleen verplaatsing van zorg van de tweede lijn naar de eerste lijn. Mura ziet substitutie dan ook veel breder:

Het afschalen en demedicaliseren door ‘zorg’ van de eerste naar de nulde lijn te verplaatsen is óók een vorm van substitutie. Denk hierbij aan succesvolle projecten die nu landelijk breed worden uitgerold zoals Welzijn op Recept. En preventie als vorm van substitutie? Het gaat misschien wat ver om het zo te bestempelen. Maar ook door de inzet van preventie en bevordering van een gezonde leefstijl zorg je dat de druk op de (zorg)keten beheersbaar blijft. De werelden van zorg en preventie komen bijvoorbeeld met de komst van de Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI) al dichter bij elkaar.

Work in progress
Bij al deze verschillende vormen van substitutie begint het met elkaar (leren) kennen, de samenwerking vormgeven, vertrouwen opbouwen en recht doen aan eenieders belangen. En dat is juist waar Mura Zorgadvies in beeld komt: wij doen niet aan belangenbehartiging en zijn geen zorgverlenende partij. We hebben geen ander belang dan het behalen van het gezamenlijk vastgestelde doel. Vanuit een neutrale positie kunnen wij als onafhankelijk projectleider of voorzitter optreden te midden van belanghebbende zorgpartijen. De voorbeelden van substitutieprojecten in de Substitutie-special van onze nieuwsbrief laten zien hóe. En leiden hopelijk tot nog meer mooie initiatieven in de regio!

Eefje de Bruijne
Directeur Mura Zorgadvies